Chcesz działać społecznie bez zakładania organizacji? Oto sprawdzone sposoby!

Wolontariat w istniejących organizacjach

Wolontariat to jeden z najprostszych i najskuteczniejszych sposobów, by zaangażować się społecznie bez potrzeby tworzenia własnej organizacji. Działań jest mnóstwo – od pomocy w organizacjach pozarządowych, przez działania edukacyjne, po aktywność w schroniskach czy domach kultury. To doskonały sposób na rozwijanie kompetencji społecznych, zdobywanie doświadczenia i budowanie relacji z osobami o podobnych wartościach.

Przykład zaangażowania wolontariuszy

Studenci Uniwersytetu Bielsko-Bialskiego zrealizowali projekt „Łapy w potrzebie” w ramach olimpiady „Zwolnieni z Teorii”. Ich działania objęły nie tylko wolontariat w Miejskim Schronisku dla Bezdomnych Zwierząt w Bielsku-Białej, ale też kampanię informacyjną, organizację prelekcji z udziałem ekspertów i zbiórki: karmy, akcesoriów oraz środków finansowych. Udało im się zaangażować lokalną społeczność, media i sponsorów. To przykład pokazujący, jak wiele można osiągnąć, działając wspólnie i bez zakładania fundacji. Więcej informacji na temat tego przykładu znajdziesz tutaj. 

E-wolontariat – pomaganie zdalnie, na własnych zasadach

Jeśli nie masz czasu lub możliwości, by działać stacjonarnie, doskonałą opcją może być e-wolontariat. To forma wolontariatu, którą można wykonywać z domu – przez Internet. Możesz prowadzić profile organizacji w mediach społecznościowych, tworzyć grafiki, redagować teksty, tłumaczyć materiały, a nawet wspierać działania informatyczne lub promocyjne NGO. Często liczy się bardziej Twój czas i kompetencje niż fizyczna obecność.

E-wolontariat daje dużą elastyczność – działasz wtedy, gdy możesz. Sprawdza się szczególnie wśród osób z niepełnosprawnościami, opiekunów domowych, a także tych, którzy pracują zawodowo, ale chcą „dołożyć cegiełkę” do czegoś ważnego.

Przykład

Wśród potencjalnych zadań dla e-wolontariuszy na portalu tudu.org.pl można znaleźć:

1. Zadania promocyjne i PR:
   • promowanie zbiórek i kampanii społecznych,
   • udostępnianie petycji i zachęcanie do ich podpisywania,
   • tworzenie pomysłów na posty w mediach społecznościowych,
   • zgłaszanie fake newsów (np. do organizacji fact-checkingowych),
   • tworzenie lub uzupełnianie list kontaktowych do mediów, influencerów, instytucji,
2. Zadania redakcyjne i bazy danych:
   • uzupełnianie baz danych (np. stypendia, konkursy, staże),
   • wyszukiwanie wydarzeń do kalendarzy tematycznych,
   • redagowanie treści (np. zaproszenia, opisy wydarzeń),
   • tłumaczenie krótkich tekstów (np. z i na język angielski),
3. Edukacja i zaangażowanie społeczne:
   • udzielanie korepetycji online,
   • dzielenie się swoim doświadczeniem zawodowym (np. CareerVillage),
   • wspieranie dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami,
   • udział w spotkaniach edukacyjnych i webinariach,
4. Zadania komunikacyjne i społeczne:
   • kontakt z podopiecznymi projektów społecznych,
   • udział w akcjach kryzysowych (np. wsparcie dla powodzian),
   • informowanie społeczności (np. ukraińskiej) o dostępnych formach wsparcia,
5. Zadania techniczne i organizacyjne (niskiego progu):
   • pomoc w konfiguracji prostych narzędzi online (np. PayPal, formularze),
   • tworzenie prostych grafik (np. w Canvie),
   • wsparcie organizacyjne wydarzeń (np. tworzenie list, kontakt mailowy, promocja). 

Dodam jeszcze, że jako podmiot non profit sami korzystaliśmy ze wsparcia e-wolontariusza. 

Organizowanie zbiórek publicznych

Osoby chcące wesprzeć konkretny cel mogą zorganizować publiczną zbiórkę pieniędzy. Zbiórka publiczna to zbieranie gotówki w przestrzeni publicznej: do puszek, podczas wydarzeń plenerowych, w sklepach czy szkołach.

W Polsce istnieje możliwość przeprowadzenia takiej zbiórki bez konieczności posiadania własnej organizacji. Zbiórkę publiczną może zorganizować komitet społeczny – grupa minimum trzech osób, które spiszą prosty akt założycielski (bez notariusza i kosztów). W dokumencie należy określić cel, dane kontaktowe oraz wskazać osobę reprezentującą komitet. Po założeniu komitetu zgłasza się zbiórkę na portalu zbiorki.gov.pl, podając m.in. nazwę zbiórki i miejsce, gdzie trafią środki.

Po uzyskaniu numeru zbiórki, można działać: 

• kwestować na wydarzeniach, 
• rozstawić puszki w sklepach czy
• organizować akcje promujące inicjatywę. 

Komitet musi też po zakończeniu zbiórki przygotować dwa proste sprawozdania – z zebranych środków i ich rozdysponowania.

Co ciekawe, według danych z portalu zbiorki.gov.pl w 2024 r. zorganizowano w Polsce 5 157 zbiórek publicznych, z czego ponad 1,5 tys. było organizowanych przez komitet społeczny.  

Przykłady

Przykładem jest zbiórka publiczna „Rodzinny Sportowy Dzień Dziecka – Dzieci Dzieciom” zorganizowana przez komitet społeczny RR 80. Zbiórka odbyła się 9 czerwca 2018 roku na warszawskich Bielanach i polegała na kwestowaniu do puszek podczas rodzinnego wydarzenia sportowego. Celem zbiórki było dofinansowanie wyjazdów wakacyjnych dla uczniów Szkoły Podstawowej nr 80, którzy potrzebowali wsparcia finansowego. W akcję zaangażowało się 20 wolontariuszy. Łącznie zebrano 10 253,56 zł, z czego jedynie 650 zł przeznaczono na organizację i kampanię informacyjną. Zbiórka została zarejestrowana pod numerem 2018/2471/KS i jej sprawozdanie zostało terminowo zatwierdzone.

Dołączanie do nieformalnych grup i inicjatyw

Nieformalne grupy obywatelskie często organizują się wokół konkretnych problemów lokalnych, wydarzeń lub pomysłów. Działają spontanicznie, bez statutu, ale z dużą skutecznością. Takie grupy to często pierwsze ogniwo, z którego później rodzi się stowarzyszenie czy fundacja. Ich siłą jest szybkość działania i duża elastyczność.

Przykłady:

Inicjatywa „Uwaga, Śmieciarka jedzie” (cała Polska) – oddolna akcja społeczna zbierająca i udostępniająca informacje o porzucanych lub wystawianych do wyrzucenia meblach i przedmiotach. Wykorzystując grupy na Facebooku, członkowie społeczności dzielą się lokalizacjami i zdjęciami – dzięki temu rzeczy trafiają do nowych właścicieli zamiast na śmietnik.

Inicjatywy migrantek w Polsce – nieformalne grupy wsparcia tworzone przez kobiety z doświadczeniem migracji, które organizują kluby, grupy wsparcia oraz społeczności online, łącząc tysiące uczestniczek i usprawniając komunikację oraz integrację społeczną. 

Widzialna Ręka (ogólnopolska) – sieć lokalnych grup pomocy sąsiedzkiej, która powstała w czasie pandemii COVID-19. Działała poprzez Facebooka, łącząc osoby potrzebujące wsparcia (np. zakupy, leki) z tymi, którzy mogli pomóc. Inicjatywa opierała się w pełni na wolontariacie i samoorganizacji.

Te przykłady ukazują różnorodność form zaangażowania społecznego w Polsce, które nie wymagają zakładania formalnych organizacji, a jednocześnie skutecznie odpowiadają na potrzeby lokalnych społeczności.

Nie ulega wątpliwości, że na pewnym etapie rozwoju inicjatywy nieformalnej, może przydać się własna organizacja. W tym temacie odsyłam do tego wpisu na blogu. 

Tworzenie stowarzyszeń zwykłych

Stowarzyszenie zwykłe to uproszczona forma organizacji społecznej. Nie wymaga rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, a jedynie zgłoszenia do starostwa. Do jego założenia potrzeba zaledwie trzech osób. Stowarzyszenie takie może prowadzić działania statutowe, występować o dotacje i organizować wydarzenia. To często pierwszy krok przed rozwinięciem działalności i przekształceniem się w bardziej rozbudowaną formę.

Choć forma stowarzyszenia zwykłego jest atrakcyjna ze względu na niski próg formalny, warto mieć świadomość, że wiąże się z dużą odpowiedzialnością członków. W odróżnieniu od fundacji czy stowarzyszeń rejestrowych, w stowarzyszeniu zwykłym jego członkowie mogą ponosić osobistą odpowiedzialność za zobowiązania organizacji – np. finansowe, administracyjne czy wynikające z podpisanych umów.

Czym najczęściej zajmują się stowarzyszenia zwykłe?

Przykładowo:

• organizacją wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych,
• promocją lokalnej historii i tożsamości,
• integracją społeczności lokalnych,
• wsparciem grup wykluczonych lub marginalizowanych,
• inicjowaniem działań ekologicznych i prozdrowotnych.

Przykłady:

• Warmiński Klub Motocyklowy „DRAGER” Orneta – zrzesza pasjonatów motocykli, organizuje zloty i promuje bezpieczną jazdę. 
• Stowarzyszenie GRUPA HISTORYCZNA „OSTPREUSSEN” – organizuje rekonstrukcje i działania edukacyjne związane z historią Prus Wschodnich.

Prowadzenie działalności gospodarczej z misją społeczną

Coraz więcej osób decyduje się na założenie działalności gospodarczej, która oprócz zysku przynosi wartość społeczną. Może to być firma zatrudniająca osoby z niepełnosprawnościami, seniorów, uchodźców, albo wspierająca lokalną kulturę. Kluczowe jest reinwestowanie części zysków w realizację misji.

W ten sposób działają tzw. przedsiębiorstwa społeczne.

W tym punkcie mamy już własną organizację, ale nastawioną na działalność sprzedażową np. gospodarczą. Działalność ta służy jednak rozwiązaniu konkretnego problemu społecznego. 

Oto dwa przykłady. 

Spółka non profit naturalnie.eco

To doskonały przykład przedsiębiorstwa społecznego, które łączy działalność gospodarczą z misją społeczną i ekologiczną. Firma z Dolnego Śląska zatrudnia 11-osobowy zespół pasjonatów rzemiosła i naturalnych materiałów. 

Specjalizuje się w szyciu lnianych wyrobów: obrusów, worków na żywność, dekoracji i wyposażenia wnętrz, a ich wyróżnikiem jest zdobienie haftem. 

Wiele realizacji wykonują na zlecenie firm, oferując personalizowane produkty z logo klienta. 

Działalność naturalnie.eco opiera się na wartościach takich jak handmade, zero waste, patriotyzm gospodarczy i lokalna współpraca. Ich produkty trafiają nie tylko na rynek polski, ale również do Kanady, Nowej Zelandii czy Brazylii. Spółka promuje tkackie tradycje Ziemi Kamiennogórskiej i pokazuje, że nowoczesne rzemiosło może być odpowiedzią na potrzeby rynku i środowiska.

Fundacja Leżę i pracuję 

Agencja marketingowa Leżę i Pracuję to pierwsze tego typu przedsiębiorstwo społeczne w Polsce, które powstało, by tworzyć miejsca pracy dla osób z niepełnosprawnością ruchową (w tym zwłaszcza dla osób sparaliżowanych czterokończynowo). 

Zespół agencji pracuje w pełni zdalnie, a jego członkowie – graficy, webdeveloperzy, specjaliści social media i contentu – wykonują swoje obowiązki, często w pozycji leżącej. 

Ich misją jest nie tylko świadczenie usług marketingowych na wysokim poziomie, ale też zmiana społecznego postrzegania osób z niepełnosprawnościami jako pełnoprawnych i kreatywnych uczestników rynku pracy. 

Agencja zyskała rozgłos dzięki swojej autentyczności, poczuciu humoru i kampaniom opartym na idei #leżęipracuję. Zespół był półfinalistą Europejskiego Konkursu na Innowacje Społeczne i został doceniony przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego jako lokalni bohaterowie. 

Inicjatywa lokalna – współpraca z samorządem

Inicjatywa lokalna to narzędzie, dzięki któremu mieszkańcy mogą realizować swoje pomysły przy współudziale gminy. Wystarczy zebrać grupę sąsiadów i złożyć prosty wniosek do urzędu. Gmina może zapewnić wsparcie finansowe, rzeczowe lub organizacyjne – np. udostępnić salę, zakupić materiały czy pomóc w promocji.

Czego mogą dotyczyć inicjatywy lokalne?

• organizacji wydarzeń integracyjnych lub kulturalnych,
• rewitalizacji podwórek i skwerów,
• nasadzeń zieleni, tworzenia łąk kwietnych,
• remontów małej infrastruktury (np. ławek, chodników),
• organizacji zajęć edukacyjnych czy sportowych.

Podstawą prawną do inicjatywy lokalnej jest rozdział 2a ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (art. 19b – 19h).

Warto też dodać, że rada miasta, czy gminy określa tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Szczegółowe kryteria oceny powinny uwzględniać przede wszystkim wkład pracy społecznej w realizację inicjatywy lokalnej. 

Wiele miast ma na swoich stronach opisaną procedurę inicjatywy lokalnej (np. Lublin, Kraków, Warszawa, Częstochowa). 

Nawet jednak, jeśli nie znajdziesz informacji na stronie swojej gminy, to i tak warto pociągnąć temat – inicjatywa lokalna wynika z przepisów ustawowych i każdy samorząd jest zobowiązany do wdrożenia takiego rozwiązania. 

Przykłady inicjatyw lokalnych znajdziesz np. tutaj.

Budżet obywatelski i fundusz sołecki – wpływ na lokalne inwestycje

Budżet obywatelski i fundusz sołecki to narzędzia partycypacji społecznej, które umożliwiają mieszkańcom bezpośrednie decydowanie o wydatkowaniu części budżetu gminy. W ramach budżetu obywatelskiego lub funduszu sołeckiego można zgłaszać projekty, głosować na nie i w ten sposób realnie wpływać na otoczenie.

Na co można przeznaczyć środki?

• place zabaw, siłownie plenerowe,
• remonty dróg lokalnych i chodników,
• oświetlenie uliczne,
• wydarzenia integracyjne i festyny,
• działania edukacyjne, sportowe lub ekologiczne.

Wśród przedsięwzięć zrealizowanych dla przykładu w Sopocie wymienić można:

• zajęcia sportowe dla dzieci,
• przywrócenie punktu widokowego „Królewskie Wzgórze”,
• rozbudowę istniejącego na sopockich błoniach placu zabaw o zjeżdżalnię rurową.

Podsumowanie: Masz wpływ, nawet bez własnej organizacji 

Nie musisz zakładać własnej organizacji, by realnie działać społecznie i pomagać innym. Istnieje wiele sprawdzonych sposobów działania: od wolontariatu, przez zbiórki i inicjatywy nieformalne, po stowarzyszenia zwykłe, inicjatywę lokalną i budżet obywatelski. Kluczowe jest działanie zgodne z wartościami i potrzebami społeczności. Zacznij od tego, co masz i tam, gdzie jesteś. Czasem to właśnie najmniejsze inicjatywy zmieniają najwięcej.