Słownik

Organizacja pozarządowa

Organizacja pozarządową to podmiot, który:

• nie działa w celu osiągnięcia zysku,
• ma osobowość prawną (występuje w obrocie cywilno-gospodarczym jako niezależny podmiot) lub status jednostki, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną (są to tzw. ułomne osoby prawne, w naszym kontekście przykładem jest stowarzyszenie zwykłe),
• nie jest jednostką sektora finansów publicznych (w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych) lub przedsiębiorstwem, instytutem badawczym, bankiem i spółką prawa handlowego będącą państwową lub samorządową osobą prawną,

Flagowym przykładem organizacji pozarządowej w Polsce są fundacje i stowarzyszenia.

Podmiot ekonomii społecznej

Najbardziej szeroka kategoria podmiotów aktywnych w tzw. ekonomii społecznej.

Katalog podmiotów ekonomii społecznej znajdziesz w ustawie o ekonomii społecznej. W myśl tej ustawy zaliczamy tutaj:

1. spółdzielnię socjalną,
2. spółdzielnię pracy, w tym spółdzielnię inwalidów i spółdzielnię niewidomych, oraz spółdzielnię produkcji rolnej,
3. organizację pozarządową, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2022 r. poz. 1327 i 1265), najczęściej są to stowarzyszenia, fundacje, koła gospodyń wiejskich, z wyjątkiem partii politycznych, europejskich partii politycznych, związków zawodowych i organizacji pracodawców, samorządów zawodowych, fundacji utworzonych przez partie polityczne i europejskich fundacji politycznych,
4. kościelne osoby prawne, np. jednostki Caritas, dokładniej ustawa wymienia tutaj osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego,
5. stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
6. spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2019 r. poz. 1468, 1495 i 2251), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników,
7. warsztat terapii zajęciowej i zakład aktywności zawodowej,
8. centrum integracji społecznej i klub integracji społecznej.

Podmiot non profit

Podmiot, który stawia przed sobą cele społeczne, może prowadzić działalność sprzedażową (np. gospodarczą), ale zasadniczo służy ona właśnie realizacji celów społecznych. W klasycznym rozumieniu podmiotem non profit jest organizacja, która nic nie sprzedaje. W potocznym języku często jednak używa się tego określenia w odniesieniu do organizacji, które właśnie mają cele społeczne. W takim też kontekście piszemy zwykle o takich podmiotach na naszym blogu.

Jakby jednak chcieć być bardzo precyzyjnym, to o podmiocie, który ma cele społeczne, ale prowadzi sprzedaż powinniśmy powiedzieć, że ma charakter not for profit, a nie non profit.

Przykładem podmiotów non profit są fundacje, stowarzyszenia, spółki z o.o. non profit.

Pożytek publiczny

Działalność pożytku publicznego (zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie) to działalność:

• społecznie użyteczna, a więc ma realizować cele ogółu społeczeństwa lub być realizowana w społecznie ważnych tematach (takich jak np. ekologia, czy ochrona zwierząt), nie chodzi tutaj o realizację celów prywatnych,
• prowadzona przez określony rodzaj podmiotów – prawo prowadzenia tej działalności ma większość podmiotów ekonomii społecznej, a więc np. fundacje, stowarzyszenia, spółdzielnie socjalne, czy spółki z o.o. non profit, możliwości takiej nie mają spółdzielnie pracy oraz spółdzielnie produkcji rolnej, a także wszystkie podmioty komercyjne (np. osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, spółki osobowe, czy komercyjne spółki kapitałowe),
• mieścić się w sferze zadań publicznych.

Stowarzyszenie

Stowarzyszenie jest zrzeszeniem osób, które ma charakter:

• dobrowolny (np. nie można nikogo zmusić, by był członkiem stowarzyszenia),
• samorządny (stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, sposób działania i strukturę organizacyjną),
• trwały (np. ktoś może ze stowarzyszenia wystąpić, ktoś może do niego przystąpić, ale stowarzyszenie jako organizacja trwa nadal),
• niezarobkowy (stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, ale nie może być ona jedynym czy dominującym rodzajem działalności w stowarzyszeniu).

Zgodnie z ustawą Prawo o stowarzyszeniach opiera ono swoją działalność na pracy społecznej swoich członków. Do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może zatrudniać pracowników, w tym swoich członków.

Więcej nt. wad i zalet tej formy prawnej znajdziesz tutaj.

Spółdzielnia socjalna

Spółdzielnia socjalna to zrzeszenie osób, którego celem jest zapewnienie miejsca pracy oraz zwiększenie kwalifikacji zawodowych i kompetencji społecznych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (np. osób bezrobotnych lub z niepełnosprawnością). Spółdzielnia aktywnie działa na rzecz takich osób, które są zatrudnione w spółdzielni. Może być ona założona przez:

• dwie osoby prawne (dowolne dwie z trzech grup osób prawnych: organizacji pozarządowych, kościelnych osób prawnych, jednostek samorządu terytorialnego), więcej o tym typie spółdzielni socjalnej znajdziesz tutaj,
• trzy lub pięć osób fizycznych, przy czym w wariancie z trzema osobami obowiązkiem spółdzielni będzie przyjęcie w poczet członków i zatrudnienie kolejnych dwóch osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w ciągu 12 miesięcy po zarejestrowaniu; więcej informacji nt. specyfiki tego typu spółdzielni znajdziesz np. tutaj.

Polecamy także artykuł nt. wad i zalet spółdzielni socjalnej jako przedsiębiorstwa społecznego.

Wolontariat

Wolontariat to wykonywanie świadczeń na rzecz organizacji społecznej, które jest ochotnicze, dobrowolne i bez wynagrodzenia. Wolontariusze mogą wykonywać świadczenia na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów, które mogą prowadzić działalność pożytku publicznego (np. spółdzielni socjalnych, spółek non profit) w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej.