Co warto wiedzieć myśląc o założeniu fundacji?

Dlaczego warto założyć fundację?

Dodam na początek, że mówimy tutaj o fundacjach w myśl ustawy o fundacjach, nie mówimy o fundacjach rodzinnych.

Założenie fundacji to więcej niż formalność – to decyzja o rozpoczęciu działań na rzecz dobra wspólnego. Fundacje odgrywają kluczową rolę w społeczeństwie. Realizują projekty edukacyjne, kulturalne, ochrony zdrowia, a także wspierając osoby w potrzebie. 

Jeżeli myślisz o stworzeniu organizacji, która będzie miała trwały wpływ na swoje otoczenie, fundacja może być odpowiednią formą.

Więcej o korzyściach z powołania podmiotu non profit, np. fundacji, znajdziesz w tym artykule. 

Podstawowe cechy fundacji

Przed założeniem fundacji, warto zrozumieć jej charakterystykę.

Cele fundacji

Pierwsza cecha, która jest tutaj istotna to fakt, że fundacja ma prowadzić działalność w zakresie celów społecznych lub gospodarczo-użytecznych. Oznacza to, że nie możemy powołać fundacji, która będzie realizowała nasze cele prywatne w rozumieniu np. pomnażania majątku, pomnażania zasobów.

Czy można założyć fundację, która będzie wspierała konkretną osobę wskazaną z imienia i nazwiska?

Nie, nie można, co oczywiście nie wyklucza wsparcia konkretnej osoby. Już tłumaczymy, o co chodzi. 

Przykładowo, fundacja nie może być powołana wyłącznie po to, by pomagać jednemu dziecku. Tym samym, gdy masz uzdolnione artystycznie dziecko, to nie możesz powołać fundacji, której celem będzie wsparcie wyłącznie Twojego dziecka. Natomiast jak najbardziej możesz wspierać artystycznie uzdolnione dzieci, w tym również Twoje dziecko.

Cel ten musi być po prostu sformułowany w taki sposób, żeby nie dotyczył pojedynczej osoby, żeby to nie był cel prywatny. Ma być to cel społeczny lub gospodarczo użyteczny.

Oznacza to, że fundacja może być powołana po to, żeby zbudować jeden szpital. I to jest przykład sytuacji, w której fundacja powołana dla wybudowania szpitala, z majątku fundatora, po osiągnięciu celu jest likwidowana. Jest to raczej wyjątkowa sytuacja, ale jak najbardziej możliwa.

Statut fundacji

Statut to konstytucja fundacji, która określa m.in. jej cele, zasady funkcjonowania, prawa i obowiązki zarządu oraz sposób reprezentacji. To właśnie w statucie określana jest struktura organizacyjna fundacji, czyli to jakie będziemy tworzyć organy w fundacji i jakie będą ich kompetencje. Jedynym obowiązkowym organem jest zarząd, który reprezentuje fundację (np. podpisuje w jej imieniu umowy). 

Ważną cechą fundacji, o której warto pamiętać na początku jest to, że fundator (ten, który tworzy fundację), ma właśnie prawo i obowiązek stworzenia statutu.

Boska władza fundatora

Posiadając ten przywilej, fundator, może stworzyć zapis w statucie, który mówi, że właśnie on, czyli fundator, ma prawo do podejmowania prawie wszystkich decyzji w fundacji.

Statut może nawet przewidywać, iż fundator będzie dożywotnio pełnił funkcję prezesa zarządu i będzie miał prawo veta. Tzn. bez jego zgody nic się w fundacji nie zadzieje. 

Tym samym tworząc fundację, fundator ma możliwość samodzielnego zdecydowania, jak ona będzie wyglądać. Ma boską władzę decydowania o wszystkim.

Z drugiej strony, nawet jeżeli fundator nie decyduje o wszystkim, bo część decyzji przypadła zarządowi (a fundator nie wszedł do zarządu, bo akurat nie chciał), to ma boską władzę odwołania tego zarządu, jak mu coś nie odpowiada.

Elastyczność i sterowalność

Istotną cechą fundacji jest właśnie elastyczność i sterowalność. Możemy tak poukładać te różne klocki, żeby to odpowiadało naszym potrzebom. Poza tym jako fundatorzy możemy też sobie zapewnić duży wpływ na to, jak ta fundacja będzie działać.

Ryzyko wszechwładzy fundatora

Tu jest jednak pewna pułapka. No bo pytanie, co się stanie jak braknie fundatora, a miał on kluczowe sznurki w fundacji?

Warto więc w statucie przewidzieć sytuację, w której fundator umiera. Nikt nie może się stać fundatorem w jego miejsce, bo fundatorem jest tylko ten, który ufundował. Fundator jest jak biologiczna mama. Może nią być tylko ta kobieta, która urodziła. 

Można to ryzyko zagospodarować przez odpowiednie zapisy statutu. W podstawowym zakresie wystarczy tutaj zdefiniować, kto przejmie kompetencje fundatora w przypadku jego śmierci. I warto o tym pamiętać podczas przygotowywania statutu.

Różne typy działalności

Istotnym elementem, kiedy w ogóle myślimy o założeniu fundacji, jest zaplanowanie aktywności i zakresu działania tego podmiotu.

Mamy trzy podstawowe rodzaje działalności:

• działalność nieodpłatna,
• działalność odpłatna pożytku publicznego,
• działalność gospodarcza.

Przyjrzyjmy się bliżej każdej z nich.

Działalność statutowa nieodpłatna

Pierwszy rodzaj to jest działalność statutowa nieodpłatna. Realizujemy nasze cele opisane w statucie i z tego tytułu nie pobieramy odpłatności. Przykładowo naszym celem jest wsparcie dzieci w rozwoju logicznego myślenia. Wówczas w ramach działalności nieodpłatnej robimy warsztaty dla takich dzieci, właśnie z logicznego myślenia.

Uczestniczy – dzieci, czy też rodzice nie ponoszą odpłatności wynikających z udziałów w tych warsztatach. Musimy więc jako fundacja mieć zaplanowane źródła finansowania takiej działalności. I można to robić w różny sposób. Oto dwa najbardziej powszechne sposoby.

Darowizny

Pozyskujemy środki od osób fizycznych bądź od firm, które przeznaczamy na realizowanie naszych celów statutowych, w tym przypadku na warsztaty dla dzieci w zakresie logicznego myślenia.

Dotacje

Drugi rodzaj finansowania to są dotacje, granty. Ubiegamy się o różne środki zewnętrzne (dotacje) po to, aby sfinansować np. nasze zajęcia dla dzieci.

I to jest działalność nieodpłatna statutowa.

Działalność odpłatna statutowa

Drugi rodzaj działalności to tzw. działalność odpłatna pożytku publicznego.

Tutaj zaczynamy pobierać opłaty od uczestników naszych działań. Opłaty te są tak skalkulowane, że przychody nie przekroczą kosztów. Czyli my na tym nie zarabiamy jako fundacja – nie zostaje u nas żaden zysk. Działalność odpłatna ma co najwyżej wychodzić na zero lub kończyć się stratą.

Zbieramy opłaty tylko po to, żeby pokryć koszty organizacji, na przykład tych warsztatów z logicznego myślenia dla dzieci. I w tym wariancie jeszcze nie prowadzimy działalności gospodarczej. Natomiast możemy już coś sprzedawać właśnie w ramach działalności opłatnej pożytku publicznego.

Kluczowe ograniczenia działalności odpłatnej

W ramach działalności odpłatnej musimy pamiętać, o tym, że:

• to, co robimy, musi mieścić się w sferze pożytku publicznego,

Oznacza to, że musi mieć charakter społecznie użyteczny. Nasz przykład wsparcie dzieci poprzez zajęcia z logicznego myślenia, jak najbardziej się tutaj mieści.

• w działalności odpłatnej przychody nie mogą przekroczyć kosztów,
• nie możemy zarabiać więcej w działalności odpłatnej niż trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia średnio miesięcznie.

Więcej o działalności odpłatnej pożytku publicznego znajdziesz w tym wpisie. 

Działalność gospodarcza

Trzeci rodzaj działalności to wspomniana już  wcześniej działalność gospodarcza. Jak najbardziej fundacja też może prowadzić działalność gospodarczą. Nie ma tutaj przedmiotowego ograniczenia, jeśli chodzi o zakres tej działalności. Wszystko to, co mogą robić firmy, może również robić fundacja.

Natomiast musimy tutaj pilnować tylko tego, żeby się nie okazało, że na przykład prowadzimy tylko działalność gospodarczą w fundacji. Albo tego, że przychody, koszty działalności gospodarczej są znacznie większe niż przychody, koszty działalności statutowej.

Występuje tutaj ograniczenie mówiące właśnie o tym, że nie możemy nadmiernie rozdmuchać tej działalności gospodarczej względem innych rodzajów działalności fundacji.

Pamiętajmy też o tym, żeby prowadzić działalność gospodarczą, to musimy mieć odpowiednie zapisy w statucie.