Czy warto założyć podmiot non profit, np. fundację?

Marta i Karol: pasjonaci gier planszowych z misją edukacyjną

Marta i Karol, przyjaciele ze szkolnych czasów, to dwójka pełnych energii entuzjastów gier planszowych, a zwłaszcza szachów. Na co dzień pracują w różnych branżach (Marta – urzędnik, Karol – magazynier), ale po godzinach szukają wspólnej przestrzeni do realizacji swoich społecznych pasji. Co więcej, gry planszowe zbliżyły ich jeszcze bardziej – na tyle, że postanowili stworzyć inicjatywę, która pozwoli wykorzystać gry do rozwijania strategicznego myślenia u dzieci i młodzieży.

Zastanawiają się nad założeniem fundacji, która uczyłaby umiejętności przydatnych w życiu poprzez gry.

Asia i Dominika: z korporacji do sektora non-profit

Asia i Dominika to duet z korporacyjnym doświadczeniem, które chcą teraz wykorzystać w bardziej niezależnym środowisku, wspierając organizacje non-profit. Asia specjalizuje się w sprzedaży, a Dominika w tworzeniu instrukcji i procedur – obie mają więc cenne kompetencje, które mogą przydać się w zarządzaniu podmiotem non profit.

Po latach pracy w korporacjach obie chciałyby przejść na własny rachunek, aby realizować swoją pasję do działalności społecznej, korzystając z wiedzy zdobytej na gruncie zawodowym. Ich historia pokazuje, że doświadczenia biznesowe mogą znaleźć swoje miejsce w sektorze non-profit, gdzie można wspierać organizacje w bardziej efektywnym działaniu. Oczywiście Asia i Dominika mogą też świadczyć usługi na rzecz zwykłych firm. 

Mikołaj: miłośnik zwierząt w poszukiwaniu swojego miejsca

Mikołaj, trzeci bohater naszej historii, ma szczególne doświadczenie w działalności społecznej na rzecz zwierząt, zwłaszcza w pomocy bezdomnym psom. Po zawirowaniach zawodowych, gdy jego dotychczasowa firma zbankrutowała, Mikołaj zastanawia się, jak dalej rozwijać się zawodowo i jednocześnie wspierać wartości, które są mu bliskie. Szuka pomysłu na własną działalność, która mogłaby połączyć pasję z możliwością zarabiania, jednocześnie pomagając zwierzętom.

Zostawmy na chwilę naszych bohaterów i wróćmy do specyfiki sektora non profit. Potem przyjrzymy się potencjalnym organizacjom naszych bohaterów w kontekście tej specyfiki. 

Rodzaje działalności non-profit – jak realizować społeczną misję?

Gdy decydujemy się na założenie organizacji non-profit, kluczowym elementem staje się określenie rodzaju działalności. Mamy tutaj do wyboru:

• działalność statutową nieodpłatną, która najczęściej jest jednocześnie działalnością pożytku publicznego,  
• działalność odpłatną pożytku publicznego, 
• działalność gospodarczą. 

Działalność statutowa

Działalność statutowa to działania, które bezpośrednio służą realizacji misji i celów zapisanych w statucie organizacji. Te cele definiujemy sami na początku drogi w sektorze non profit. 

Działalnością statutową mogą być przykładowo:

• pomoc społeczna,
• rozwijanie zainteresowań i pasji członków organizacji, 
• działania w zakresie kultury, sportu, turystyki, 
• jak i wsparcie dla konkretnych grup potrzebujących (np. działalność na rzecz dzieci i młodzieży, działalność na rzecz osób z niepełnosprawnością).

Dokumentem, który określa co jest naszym celem statutowym i jakie są zasady naszego działania jest:

• statut w przypadku stowarzyszeń i fundacji, 
• umowa spółki w przypadku spółek z o.o. (choć takie spółki mogą również dodatkowo stworzyć statut).

Działalność pożytku publicznego w organizacjach non-profit 

Najczęściej działalność statutowa jest działalnością pożytku publicznego. Jest ok. 40 sfer pożytku publicznego. Jeśli więc robimy coś na rzecz naszego otoczenia, to jest duża szansa, że znajdziemy taką sferę, w którą będziemy mogli się wpisać. 

Można więc powiedzieć, że podmioty non-profit, takie jak fundacje, stowarzyszenia czy spółki non-profit, realizują swoje cele statutowe głównie poprzez działalność pożytku publicznego. Działalność ta polega na prowadzeniu działań o szeroko pojętym charakterze społecznym, często odpowiadających na realne potrzeby lokalnych społeczności.

Działalność pożytku publicznego może być prowadzona w formie odpłatnej lub nieodpłatnej.

Działalność nieodpłatna pożytku publicznego

W działalności nieodpłatnej osoby korzystające z usług organizacji nie ponoszą kosztów za świadczenia, które otrzymują.

W takich przypadkach organizacje non-profit finansują swoje działania z innych źródeł, takich jak

• granty i dotacje,
• darowizny
• czy wolontariat.

Przykładem może być fundacja prowadząca bezpłatne warsztaty dla młodzieży. Tutaj źródłem finansowania mogą być dotacje od firm lub instytucji wspierających działalność społeczną. A może być też tak, że osoba, która prowadzi takie działania pracuje wolontaryjnie, czyli ochotniczo i bez wynagrodzenia. 

Działalność odpłatna pożytku publicznego

W przypadku działalności odpłatnej organizacja pobiera opłaty od uczestników, jednak wysokość tych opłat nie przekracza kosztów działania. Na przykład, jeśli fundacja organizuje szkolenie komputerowe dla seniorów, pobierana opłata musi odpowiadać kosztom wynajmu sali i wynagrodzeniu trenera, ale bez generowania nadwyżki.

Działalność gospodarcza jako uzupełnienie lub podstawa 

Oprócz działalności pożytku publicznego, organizacje non-profit mogą prowadzić również działalność gospodarczą, choć w przypadku fundacji i stowarzyszeń działalność ta powinna pełnić rolę uzupełniającą, służącą głównym celom statutowym. Dla niektórych organizacji jednak działalność gospodarcza może być bardziej rozbudowana – szczególnie w spółkach non-profit czy spółdzielniach socjalnych, gdzie ma ona charakter obowiązkowy i może być dominującym rodzajem działalności.

Działalność gospodarcza może być doskonałym sposobem na finansowanie celów statutowych, co pozwala organizacjom non-profit na większą niezależność finansową.

Przykładowo, Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami może wydawać kalendarze czy organizować wydarzenia, z których dochód wspiera prowadzone przez nie schronisko.

Połączenie misji społecznej z działalnością gospodarczą

Przyjęcie podejścia, które łączy działalność statutową z gospodarczą, może otworzyć nowe możliwości, zwłaszcza w kontekście rozwoju długoterminowego. Organizacje non-profit zyskują szersze pole do działania, mogąc zarabiać na usługach czy produktach, które służą ich celom statutowym. To podejście pozwala finansować projekty społeczne, inwestować w rozwój organizacji oraz zwiększać zakres działań na rzecz społeczności.

Gdy organizacja, na przykład fundacja, uzyskuje dochód ze sprzedaży produktów lub usług, takich jak kalendarze, to te środki są przeznaczone na cele statutowe. Jednak nie oznacza to, że działalność ta przestaje być działalnością gospodarczą. Działalność gospodarcza generuje dochód, a w podmiotach non profit ten dochód ma być przekazany na realizację misji organizacji.

Marta i Karol: wspólna działalność oparta na pasji – przykłady działań odpłatnych, nieodpłatnych i gospodarczych

Przyjrzyjmy się teraz przykładom naszych bohaterów – Marty i Karola – którzy zastanawiają się nad założeniem organizacji związanej z ich pasją do gier planszowych.

Działalność nieodpłatna

Marta i Karol mogliby zorganizować bezpłatne spotkania dla lokalnych pasjonatów gier, co pozwoliłoby im realizować cele statutowe. Działalność nieodpłatna to działania, które są dostępne dla społeczności bez opłat, ale wymagają innych źródeł finansowania, np. dotacji lub wsparcia wolontariuszy.

Działalność odpłatna pożytku publicznego

Kolejnym krokiem może być organizacja turniejów gier planszowych z niewielkim wpisowym. Środki uzyskane z opłat wpisowych pomogłyby pokryć koszty wynajmu sali czy zakup nagród, ale organizacja nie generuje zysków z tych działań – przychody nie przekraczają kosztów. Jest to działalność odpłatna pożytku publicznego, której celem jest wsparcie inicjatyw społecznych.

Działalność gospodarcza

Przy organizacji wydarzeń społecznych często pojawia się również temat sponsoringu. Na przykład, jeśli sponsor wydarzenia chciałby zamieścić swoje logo na materiałach promocyjnych turnieju, organizacja musi wystawić fakturę za usługi reklamowe. Wówczas w grę wchodzi działalność gospodarcza – generowanie przychodu za świadczenie usług reklamowych, który może wspierać realizację misji organizacji.

Asia i Dominika: podmiot non-profit jako alternatywa do firmy – jak możemy łączyć różne rodzaje działalności

Coraz więcej osób rozważa założenie podmiotu non-profit jako alternatywę dla działalności komercyjnej. Taka forma pozwala łączyć działalność o charakterze społecznym z odpłatną działalnością pożytku publicznego, a nawet z działalnością gospodarczą.

Oto jak może wyglądać struktura takich działalności na przykładzie historii Asi i Dominiki.

Działalność nieodpłatna

W ramach działalności nieodpłatnej Asia i Dominika mogłyby prowadzić bloga, na którym dzielą się swoją wiedzą na temat znaczenia procedur i standardów dla organizacji społecznych. W ten sposób zwiększałyby świadomość na temat korzyści wynikających z dobrej organizacji, co pomaga innym organizacjom non-profit osiągać wyższą jakość działań.

Działalność odpłatna pożytku publicznego

Asia i Dominika mogą również oferować szkolenia i doradztwo dla organizacji non-profit w ramach działalności odpłatnej pożytku publicznego. Mogłyby przeprowadzać płatne warsztaty z zakresu tworzenia standardów operacyjnych, procedur czy zasad zarządzania, co jest zgodne z zadaniami pożytku publicznego, takim jak wsparcie podmiotów ekonomii społecznej. Taka działalność jest odpłatna, ale przychody nie mogą przekroczyć kosztów.

Działalność gospodarcza

Tutaj Asia i Dominika mogłyby wprowadzić usługę opracowania i wdrożenia instrukcji i procedur. Przedmiotem działalności gospodarczej mogłoby być także doradztwo. 

Mikołaj: misja na rzecz zwierząt – rodzaje działalności

Mikołaj, z pasją do wspierania zwierząt, szczególnie psów, chce działać na rzecz ich ochrony i szuka drogi, która pozwoliłaby mu połączyć działalność społeczną z możliwością zarobkowania.

Jak to może wyglądać w jego sytuacji?

Działalność nieodpłatna

W ramach działalności nieodpłatnej Mikołaj mógłby organizować zbiórki karmy i wyposażenia dla bezdomnych psów oraz akcje edukacyjne na rzecz adopcji zwierząt. Takie działania mogą być finansowane z darowizn czy wolontariatu i nie wymagają od uczestników opłat.

Rozwijanie działalności odpłatnej

Jeśli Mikołaj zdecyduje się w przyszłości na organizowanie odpłatnych wydarzeń – takich jak warsztaty opieki nad zwierzętami czy szkolenia dla właścicieli – może je prowadzić w ramach odpłatnej działalności pożytku publicznego.

Działalność gospodarcza 

Mikołaj mógłby również rozważyć prowadzenie sklepu internetowego z akcesoriami dla psów, korzystając ze swojego doświadczenia w e-commerce. Taka działalność przyniosłaby środki na dalszą działalność organizacji. Mogłaby też obejmować np. sprzedaż kalendarzy z pięknymi zdjęciami psów lub wspieranymi przez fundację produktami.

Dalsza perspektywa: przedsiębiorstwo społeczne

Z czasem Mikołaj może rozwinąć działalność swojej fundacji w kierunku przedsiębiorstwa społecznego, zatrudniając dodatkowe osoby i rozwijając działalność gospodarczą jako wsparcie misji społecznej. To podejście daje organizacjom większą elastyczność finansową i umożliwia zrównoważony rozwój w długiej perspektywie.

Wiemy już, jak to może wyglądać w przypadku naszych bohaterów. Przyjrzyjmy się teraz korzyściom z działalności w sektorze non profit. 

Jakie korzyści są związane z działalnością w sektorze non profit, np. z prowadzeniem fundacji? 

Dla wielu osób założenie podmiotu non-profit to szansa na realizację wartościowych projektów społecznych oraz pozyskanie stabilnych źródeł finansowania. Jest to więc przede wszystkim droga do stworzenia organizacji, która będzie realizowała ważne dla nas cele, w oparciu o ważne dla nas wartości. Może to robić wspólnie z innymi osobami, które podzielają to, co jest dla nas ważne. 

Przykłady naszych bohaterów – Marty i Karola, Asi i Dominiki oraz Mikołaja – pokazują, jak można wykorzystać różne rodzaje działalności, w tym działalność odpłatną, nieodpłatną i gospodarczą, aby maksymalnie wykorzystać potencjał organizacji.

Poza tym, takie podmioty jak fundacje, spółki, czy spółdzielnie mają osobowość prawną, która jest swoistym parasolem ochronnym nad założycielami – nie ryzykują oni prywatnym majątkiem, jak w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej. Ponadto takie podmioty w sposób naturalny pozwalają na prowadzenie działalności w kilka osób, a także na różnicowanie ról, zadań i odpowiedzialności poszczególnych osób. 

Jakie dodatkowe korzyści przynosi działalność non-profit?

Google AdGrants i inne preferencyjne narzędzia dla podmiotów non-profit

Jednym z potężnych narzędzi dostępnych dla organizacji non-profit jest Google AdGrants – program Google, który przyznaje dotację w wysokości 10 000 USD miesięcznie na reklamy w wyszukiwarce Google. Dzięki niemu organizacje mogą promować swoje działania, poszukiwać wolontariuszy, darczyńców lub uczestników wydarzeń. Kluczem jest właściwe dobranie słów kluczowych, które umożliwią skuteczne dotarcie do odpowiedniej grupy odbiorców.

Oprócz Google AdGrants podmioty non-profit mogą korzystać z takich narzędzi jak:

• canva.com – narzędzie do projektowania grafik (bezpłatne np. dla fundacji, czy stowarzyszeń), co pomaga w tworzeniu profesjonalnych materiałów np. do mediów społecznościowych, 
• monday.com – narzędzia do zarządzania zadaniami, co pomaga w sprawnym zarządzaniu organizacją,
• Microsoft Office 365 i Google Workspace – darmowe lub zniżkowe wersje pakietów biurowych, co znacznie ułatwia tworzenie pism, budżetów i przechowywanie dokumentów,
• Dostęp do preferencyjnych pożyczek – organizacje non-profit mogą otrzymać tanie pożyczki na rozwój, które mogą być w pewnych warunkach częściowo umorzone, co czasami może być alternatywą dla dotacji.

Korzyści z dotacji i funduszy dedykowanych dla non-profit

Podmioty non-profit mają dostęp do specjalnych funduszy, które wspierają działalność pożytku publicznego. Oto kilka najważniejszych źródeł finansowania:

• Dotacje samorządowe – gminy i miasta oferują wsparcie dla organizacji działających w obszarach takich jak sport, kultura czy edukacja.
• Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (Nowe FIO) – ogólnopolski konkurs na finansowanie działań społecznych, aktywizacji obywatelskiej i innych inicjatyw. 
• Program Rozwoju Organizacji Obywatelskich (PROO) – wsparcie na rozwój działalności statutowej organizacji obywatelskich. 
• Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES) – oferują doradztwo prawne, księgowe oraz dotacje na zatrudnienie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. 

Jak to wszystko może wspierać naszych bohaterów? Które korzyści będą najistotniejsze dla naszych grup inicjatywnych? Wróćmy do przykładów. 

Case study: Jak Marta, Karol, Asia, Dominika i Mikołaj mogą skorzystać z możliwości non-profit?

Marta i Karol: stowarzyszenie dla pasjonatów gier

Marta i Karol, którzy planują prowadzić działalność po godzinach, mogą założyć stowarzyszenie, które zrzeszy lokalnych miłośników gier planszowych. Dzięki temu będą mogli w sposób naturalny angażować osoby z podobnymi zainteresowaniami i pozyskiwać dotacje na promocję gier planszowych. Korzyścią jest również to, że działalność stowarzyszenia nie wymaga stałych kosztów, jak w przypadku działalności jednoosobowej (brak stałych składek ZUS).

Asia i Dominika: non-profit jako alternatywa dla firmy

Asia i Dominika mogą skorzystać z formuły spółki non-profit lub fundacji, co pozwoli im prowadzić działalność odpłatną pożytku publicznego bez stałych kosztów ZUS, jak w przypadku działalności jednoosobowej. Dzięki osobowości prawnej podmiotu non-profit będą mogły angażować dodatkowe osoby, które chcą mieć głos w organizacji, a jednocześnie minimalizować ryzyko osobiste. Takie osoby mogą być np. wspólnikami w spółce z o.o. 

Mikołaj: działalność non-profit na rzecz zwierząt

Mikołaj, planujący działać na rzecz zwierząt, może założyć fundację lub stowarzyszenie, aby pozyskiwać darowizny na pomoc bezdomnym psom. Dzięki statusowi organizacji społecznej będzie mógł korzystać ze wsparcia samorządowego, a z czasem rozwinąć działalność gospodarczą, np. poprzez sprzedaż kalendarzy z psami, co wesprze działalność fundacji.

Na co uważać przy prowadzeniu podmiotu non-profit?

Mimo że prowadzenie organizacji non-profit przynosi liczne korzyści, istnieją również wyzwania:

• Formalności i księgowość – działalność non-profit wymaga ścisłego prowadzenia dokumentacji, zwłaszcza przy korzystaniu z dotacji i prowadzeniu działalności gospodarczej.
• Zaangażowanie wolontariuszy – działania społeczne wymagają zaangażowania innych, co może być wyzwaniem, zwłaszcza w dłuższej perspektywie.
• Zarządzanie środkami – organizacje non-profit muszą precyzyjnie planować swoje wydatki i przestrzegać zasad, szczególnie przy korzystaniu ze środków publicznych.

Przyjrzymy się teraz wybranym szczegółom. 

Formalności i pełna księgowość

Większość organizacji non-profit – zwłaszcza jeśli prowadzą działalność gospodarczą – jest zobowiązana do prowadzenia pełnej księgowości, co wiąże się z wyższymi kosztami w porównaniu do działalności jednoosobowej (pełna księgowość kosztuje z reguły dwa razy więcej niż prowadzenie książki przychodów i rozchodów).

Trudniejszy proces likwidacji

Podczas gdy działalność jednoosobową można zamknąć niemal od ręki, likwidacja podmiotu non-profit to proces, który często trwa kilka miesięcy. Obejmuje on szereg kroków i wymaga formalności prawnych. Choć nikt nie zakłada organizacji z myślą o jej zamknięciu, warto mieć świadomość, że rozwiązanie fundacji czy stowarzyszenia może być czasochłonne. Wynika to z faktu, że takie organizacje jak fundacja, czy spółka posiadają osobowość prawną. 

Odpowiedzialność członków zarządu

Członkowie zarządu ponoszą większą odpowiedzialność niż wspólnicy czy członkowie stowarzyszenia. W przypadku niewypłacalności organizacji (np. wobec zobowiązań podatkowych) członkowie zarządu mogą być zobowiązani do uregulowania długu z własnego majątku, zwłaszcza jeśli np. nie zgłoszą wniosku o upadłość na czas.

Więcej nt. odpowiedzialności członków zarządu pisaliśmy tutaj:

• Jaką odpowiedzialność ponoszą członkowie zarządu? Cz. 1
• Jaką odpowiedzialność ponoszą członkowie zarządu? Cz. 2
• Jaką odpowiedzialność ponoszą członkowie zarządu? Cz. 3

Obowiązki formalno-prawne i rozliczenia podatkowe

Organizacje non-profit mają obowiązki względem m.in. Krajowego Rejestru Sądowego, Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych i urzędów skarbowych. Prowadząc działalność odpłatną lub gospodarczą, mogą podlegać opodatkowaniu VAT, CIT oraz PIT (w przypadku wynagrodzeń). Mimo że kwestie podatkowe nie są wyłącznie problemem sektora non-profit, organizacje muszą zwracać uwagę na spełnienie wszystkich wymogów prawnych.

Czas i zaangażowanie

Prowadzenie organizacji społecznej przypomina opiekę nad rozwijającym się projektem – wymaga regularnego zaangażowania, zarówno w formie czasu, jak i finansów. Organizacja non-profit potrzebuje lidera, który będzie inicjował rozwój, zdobywał fundusze oraz dbał o realizację misji. Bez aktywnego zarządzania i wsparcia członków, zwłaszcza w przypadku stowarzyszenia, organizacja będzie miała trudności w osiągnięciu swoich celów.

Budowanie zespołu i zarządzanie zaangażowaniem

Założenie organizacji to także praca zespołowa – im więcej osób, tym większy potencjał do realizacji działań. W przypadku stowarzyszeń, w których wspólne decyzje są kluczowe, ważne jest tworzenie struktury, która angażuje członków w podejmowanie decyzji i aktywne działanie. Zaangażowanie zespołu, które wynika z autentycznej pasji do wspólnych działań, jest bezcenne.

Koszty związane z działalnością

Koszty działania podmiotu non-profit mogą obejmować

• obsługę księgową,
• wynajem lokalu,
• wyposażenie
• czy nawet zatrudnienie pracowników.

Warto jednak pamiętać, że wiele miast oferuje inkubatory dla organizacji pozarządowych, gdzie podmioty non-profit mogą wynajmować przestrzeń biurową za niewielką opłatą lub nawet za darmo.